- کاتب مسبحی (تِ بِ مُ سَبْ بِ حی ی)
محمد بن ابی القاسم عبدالله یا عبدالله بن احمد بن اسماعیل بن عبدالعزیز کاتب حرانی الاصل مصری المولد ملقب به عزالملک و معروف به مسبحی و امیر مختار از فضلای نامدار و مشاهیر مورخین بود و در سال 398 هجری قمری بعمل کتابت حاکم بن عزیز از ملوک فاطمیه منصوب شد. سپس بحکومت بعضی از بلاد مصر رسید و محرم اسرار حاکم مذکور گردید و تشیع او از کتاب شذور الذهب غیره منقول است و با اینکه در زی ّ لشکریان و اهل نظام بوده دارای کمالات و معارف بسیار و تألیفات مفیده میباشد:
1- الامثلهللدول المقبله فی الحساب والنجوم.
2- تاریخ مصر که بسیار مبسوط و سیزده هزار ورق در دوازده مجلد و تمامی احوال مصر و خلفا و امرا و ملوک و ادبا و نیل و عجائب آن را حاوی است.
3- درک البغیه فی وصف الادیان والعبادات.
4- الراح والارتیاح.
5- الشجن والسکن فی اخبار اهل الهوی
6- الطعام والادام.
7- قصص الانبیاء واحوالهم.
8- مختارالاغانی.
9- المفاتحه والمناکحه فی انواع الجماع.
10- نوادرالاخبار و غرائب الاّثار و غیرها. و وفات مسبحی در ماه ربیعالاّخر چهارصد و بیستم هجرت واقع گردید و در ذریعه وروضات و چند جا از کشف الظنون نیز به همین سال تصریح کرده و در عنوان مفاتحه از کشف الظنون چهارصد و بیست و سیم و در عنوان امثله سیصد و نود و پنجم ضبط کرده و این آخری اشتباه است و بیست و سیم بودن نیز علاوه بر دیگران مخالف تصریحات عدیدۀ خود کشف الظنون است و مدت عمر او نیز بنوشتۀ روضات نود وسه سال بوده لیکن کلام قاموس الاعلام و عنوان امثله از ذریعه در پنجاه و پنج بودن عمرش صریح است. باری از سمعانی نقل شده که لفظ مسبحی بصیغۀ فاعل از تسبیح منسوب به جد است (یعنی حرف سیم آن حرف ’ب’ ابجدی است) پس اینکه در قاموس الاعلام صاحب ترجمه را به مسیحی عنوان کرده که حرف سیم آن (ی) حطی باشد اشتباه محض و مخالف سمعانی و کتب تراجم است. (ریحانه الادب ج 3 ص 334 و ج 4 ص 18). و نیز رجوع شود به الذریعه و کشف الظنون و روضات الجنات ص 717 و تاریخ ابن خلکان چ تهران ج 2 ص 94 و قاموس الاعلام ترکی ج 6 ص 4285
1- الامثلهللدول المقبله فی الحساب والنجوم.
2- تاریخ مصر که بسیار مبسوط و سیزده هزار ورق در دوازده مجلد و تمامی احوال مصر و خلفا و امرا و ملوک و ادبا و نیل و عجائب آن را حاوی است.
3- درک البغیه فی وصف الادیان والعبادات.
4- الراح والارتیاح.
5- الشجن والسکن فی اخبار اهل الهوی
6- الطعام والادام.
7- قصص الانبیاء واحوالهم.
8- مختارالاغانی.
9- المفاتحه والمناکحه فی انواع الجماع.
10- نوادرالاخبار و غرائب الاّثار و غیرها. و وفات مسبحی در ماه ربیعالاّخر چهارصد و بیستم هجرت واقع گردید و در ذریعه وروضات و چند جا از کشف الظنون نیز به همین سال تصریح کرده و در عنوان مفاتحه از کشف الظنون چهارصد و بیست و سیم و در عنوان امثله سیصد و نود و پنجم ضبط کرده و این آخری اشتباه است و بیست و سیم بودن نیز علاوه بر دیگران مخالف تصریحات عدیدۀ خود کشف الظنون است و مدت عمر او نیز بنوشتۀ روضات نود وسه سال بوده لیکن کلام قاموس الاعلام و عنوان امثله از ذریعه در پنجاه و پنج بودن عمرش صریح است. باری از سمعانی نقل شده که لفظ مسبحی بصیغۀ فاعل از تسبیح منسوب به جد است (یعنی حرف سیم آن حرف ’ب’ ابجدی است) پس اینکه در قاموس الاعلام صاحب ترجمه را به مسیحی عنوان کرده که حرف سیم آن (ی) حطی باشد اشتباه محض و مخالف سمعانی و کتب تراجم است. (ریحانه الادب ج 3 ص 334 و ج 4 ص 18). و نیز رجوع شود به الذریعه و کشف الظنون و روضات الجنات ص 717 و تاریخ ابن خلکان چ تهران ج 2 ص 94 و قاموس الاعلام ترکی ج 6 ص 4285